شناخت آناتومی و عملکرد مغز یک قدم مهم برای یادگیری موثر است. کتاب یادگیری یادگیری با زبانی ساده و قابل فهم ساختار مغز، انواع حافظه و شیوه های تقویت یادگیری را توضیح داده. در این یادداشت مهم ترین مفاهیم این کتاب را بازگو میکنم.
با خواندن این مطلب به وضوح در می یابید که چرا لینک دهی یک اقدام ضروری در یادداشت برداری و مدیریت دانش شخصی است.
نورون‌ها، بلوک‌های سازنده‌ی مغز
مغز انسان از میلیاردها سلول عصبی کوچک به نام نورون ساخته شده است. آنها بسیار کوچک اند، عرض ده نورون تقریباً به اندازه ضخامت یک تار موی انسان است. نورون‌ها سیگنال‌های الکتریکی می‌فرستند که در مغز حرکت می‌کنند؛ افکار ما توسط همین سیگنال ها شکل میگیرد.
نورون‌ها شکل خاصی دارند. از یک طرف چند شاخه به نام دندریت دارند که ورودی‌ها را دریافت میکند و از طرف دیگر یک رشته بلند به نام آکسون دارند که سیگنال‌ها را به نورون‌های دیگر منتقل میکند.
اگر بخواهیم آن را تصور کنیم، میتوان آن را به یک موجود فضایی تشبیه کرد که یک دست (آکسون) و چند پا (دندریت) دارد. خارهای دندریتی مانند انگشتان پا روی پاهای نورون هستند.
نورون‌ها به یکدیگر سینگال می‌فرستند. وقتی یک نورون فعال می شود از طریق آکسون یک پالس الکتریکی به خار دندریتی نورون دیگر وارد میکند. این شوک از طریق شکافی باریک و کوچک به نام سیناپس ارسال می شود.
زنجیره نورون‌ها و شکل گیری مسیر یادگیری
نورون‌هایی که به یکدیگر شوک می‌فرستند به هم متصل می‌شوند و مجموعه ای از پیوندهای مغزی ایجاد می‌کنند. وقتی برای اولین بار چیزی را یاد می‌گیرید، پیوندهای مغزی ضعیف هستند. اما وقتی مفهومی را تمرین کنید، نورون‌های بیشتری به این پیوند اضافه می‌شوند و پیوندهای سیناپسی قوی‌تر می‌شود.
حافظه فعال و بلند مدت، اختاپوس ذهنی
مغز ما دو نوع حافظه دارد: حافظه فعال و حافظه بلندمدت.
حافظه فعال همان چیزی است که در لحظه به آن فکر می‌کنیم؛ مثلاً وقتی دارید یک شماره تلفن را حفظ میکنید یا اسم کسی را که تازه معرفی شده تکرار میکنید، در حال استفاده از حافظه فعال‌تان هستید. سیستم حافظه فعال عمدتا در قشر جلوی پیشانی قرار دارد.
برای درک بهتر این محدودیت، تصور کنید حافظه فعال شما مثل یک اختاپوس کوچک است که فقط چهار بازو دارد. این یعنی تعداد محدودی اطلاعات را می توانید هم زمان نگه دارید. هم چنین این بازوها لیز هستند اگر اطلاعات را مرور نکنید ممکن است لیز بخورند و بیفتند.
مثلاً وقتی شماره‌ای را تا رسیدن به کاغذ یا گوشی تکرار میکنید «۰۹۱۲… ۰۹۱۲… ۰۹۱۲…»، در واقع به این اختاپوس کمک میکنید تا آن را لحظاتی نگه دارد. نوشتن هم یکی از ابزارهایی است که به این اختاپوس کمک میکند اطلاعات را نگه دارد.
در مقابل، حافظه بلندمدت فضای ذخیره‌سازی گسترده‌تری دارد و اطلاعات در آن برای مدت طولانی باقی می‌مانند. این حافظه در سراسر مغز پخش شده و برخلاف حافظه فعال، محدود نیست. اما برای دسترسی به اطلاعات آن، باز هم باید از بازوهای همان اختاپوس استفاده کنید.
پیوندهای مغزی
وقتی برای اولین بار سعی میکنید مفهومی را درک کنید، حافظه فعال شما کاملاً درگیر می‌شود. اختاپوس ذهنی‌تان با هر چهار بازویش مشغول انتقال اطلاعات مختلف و ایجاد ارتباط بین آنها است.
حافظه فعال تلاش میکند مجموعه جدیدی از پیوندهای مغزی بسازد. در واقع نورون ها به یکدیگر متصل می شوند. حافظه بلند مدت شما از همین مجموعه پیوندها ساخته می‌شود.
هرچه این پیوندهای مغزی قوی‌تر و منسجم‌تر باشند، حافظه فعال شما می‌تواند با تلاش کمتر، اطلاعات بیشتری را بازیابی کند. مثلاً فرض کنید یک مفهوم قبلاً به‌خوبی در حافظه بلندمدت ذخیره شده باشد. در این حالت، اختاپوس ذهنی فقط با یک بازو می‌تواند آن را وارد حافظه فعال کند. بنابراین سه بازوی دیگر آزاد می‌مانند و می‌توانند روی تحلیل بیشتر، ترکیب ایده‌ها یا یادگیری چیزهای جدید تمرکز کنند.
به همین دلیل است که وقتی مفاهیم را با درک عمیق یاد می‌گیریم و آنها را به دانش قبلی‌مان پیوند می‌دهیم، می‌توانیم کارهای ذهنی پیچیده‌تری انجام دهیم. مسائل را حل کنیم و ایده های خلاقانه ای کشف کنیم.
چگونه پیوندهای مغزی را تقویت کنیم؟
اگر مسیری را تمرین نکنید، به مرور محو می‌شود. برای تقویت یادگیری، باید:
-
روی تمرین هدفمند تمرکز کنید: بخش‌هایی از موضوع را تمرین کنید که برایتان سخت‌تر است. وقتتان را صرف مطالبی که قبلاً بلد بودید نکنید.
-
از یادآوری فعال استفاده کنید: خودتان را امتحان کنید یا از کسی بخواهید از شما سؤال بپرسد
-
تدریس کنید: آموزش دادن به دیگران یکی از مؤثرترین راه‌ها برای فهم عمیق‌تر مطالب و شناسایی نقاط ضعف است.
-
بین مطالب جدید و دانسته‌های قبلی ارتباط برقرار کنید.
-
برای مفاهیم جدید مثال بزنید؛ با مثال زدن تلاش میکنید از مفاهیم جدید را به دانسته های قبلی خود متصل کنید.
یادگیری واقعی زمانی اتفاق می‌افتد که پیوندهای مغزی قوی و معنادار ساخته شوند. این کار نیاز به زمان، تمرین و تکرار دارد، اما نتیجه‌اش ذهنی آماده‌تر، خلاق‌تر و توانمندتر خواهد بود.